Een groot deel van de ouderen denkt na over de toekomstige woonsituatie en is zich bewust van de noodzaak van aanpassingen daarin. Ook zien veel mensen in dat zij zelf verantwoordelijkheid zijn om stappen te ondernemen op dit vlak. Toch wordt de woonsituatie lang niet altijd veiliger of toegankelijker gemaakt. Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen onderzochten hoe dit komt en doen aanbevelingen om onwenselijke en potentieel onveilige situaties te verbeteren.
Onderzoek Rijksuniversiteit Groningen: betrek ouderen bij woningaanpassingen
In het onderzoek Op tijd de drempel wegnemen? zijn ouderen zowel digitaal, op papier als tijdens interviews gevraagd naar hun (wenselijke) woonsituatie en de concrete stappen die zij daarin gaan zetten of hebben gezet. Ook is een aantal experts om hun mening gevraagd, waaronder Robert Jan van Nouhuys van Thuiscomfort.
Op basis van deze informatie geven de onderzoekers aan dat ouderen zich wel degelijk bewust zijn van de wenselijkheid of de noodzaak van het aanpassen van de geschiktheid van de (eigen) woning. Toch vertaalt dit zich niet altijd in het concreet aanpassen van de woonsituatie. Het bespreken van de geschiktheid van de woonsituatie kan een gevoelig onderwerp zijn. Van aanpassingen kan een stigmatiserende werking uitgaan.
De omgeving van ouderen kan een belangrijke rol spelen in het positief beïnvloeden van ouderen, om hen te bewegen de woning aan te passen of een aangepaste woning te betrekken. Ook worden de overheid, de huisarts en anderen genoemd als partijen die ouderen mogelijk kunnen bewegen hun woning veiliger en toegankelijker te maken.
Eigen regie is daarbij van cruciaal belang. Als ouderen niet worden betrokken in het beslissingsproces, worden woningaanpassingen later niet gebruikt of zelfs weer teruggedraaid. Persoonlijk geïnformeerd en geadviseerd worden kan een stimulans bieden om stappen te ondernemen en de woonsituatie aan te passen. Hier is ook duidelijk behoefte aan vanuit de ouderen zelf, zo leert het onderzoek.
‘Overweegt u woningaanpassingen?’
Van de deelnemers aan het onderzoek overweegt 35% het niet om woningaanpassingen te doen. 36% overweegt om niet te verhuizen. Deze groepen overlappen deels. Circa de helft van de respondenten overweegt het wel om de huidige woonsituatie aan te passen.
Van hen geeft 52% aan dit te doen vanuit het oogpunt van voorzorg en 33% vanwege een verslechterde gezondheid of al aanwezige fysieke beperkingen.
Van wie overweegt te verhuizen geeft een kwart aan dat de huidige woning niet kan worden aangepast (25%). 20% wil kleiner wonen en 19% geeft aan dat zorgverleners hierop aandringen.
‘Waarom géén woningaanpassingen?’
Hoewel een groot deel van de deelnemers aangeeft de woonsituatie te willen aanpassen, heeft nog lang niet iedereen deze stap gezet.
- 21% geeft aan nog geen noodzaak te zien tot het doen van aanpassingen
- 30% geeft aan dat de verhuurder geen toestemming geeft voor woningaanpassingen
- 29% wil niet geconfronteerd worden met ouderdomsgebreken
De experts zien een ‘gat’ tussen bewustwording en besluitvorming, veel ouderen geven aan een product interessant te vinden, maar gaan toch niet over tot aankoop. De redenen om dit wél te doen zijn drieledig:
- Noodzaak/incident
- Verbouwing/groot onderhoud
- Lagere financiële drempel
‘Wilt u overwaarde gebruiken voor een woningaanpassing?’
Gevraagd naar financieringsmogelijkheden geeft een aanzienlijk deel van de ondervraagden aan niet bekend te zijn met de Blijverslening of de mogelijkheden van inzet van de opgebouwde overwaarde van de eigen woning. Slechts 18% van de geïnterviewden heeft gehoord van de Blijverslening. Van de woningbezitters die bekend zijn met het ‘verzilveren’ van hun overwaarde wil:
- 28% de overwaarde niet gebruiken
- 23% de overwaarde als een aanvulling op het pensioen gebruiken
- 20% de overwaarde gebruiken voor het aanpassen van de woonsituatie
‘Praat u wel eens over woningaanpassingen?’
Bijna alle onderzochten geven aan wel eens met mensen in hun omgeving te hebben gepraat over mogelijkheden om langer thuis te blijven wonen. Dit kan gaan om woningaanpassingen, maar ook over (mantel)zorg, hulp in de huishouding of de nabijheid van voorzieningen in de buurt.
Specifiek gevraagd naar woningaanpassingen geeft 42% aan hier nog niets over te hebben vernomen. Van degenen die wel wat hebben vernomen (58%), heeft 76% hierover gesproken met vrienden- en/of familie.
Zowel geïnterviewden als de experts benoemen in dit kader dat een Postbus 51-campagne het bewustzijn van mensen over woningaanpassingen kan stimuleren.
‘Wie is er verantwoordelijk voor woningaanpassingen?’
Het grootste deel van de respondenten (66%) vindt het de verantwoordelijkheid van ouderen zelf om uit voorzorg stappen te ondernemen om zo lang mogelijk thuis te kunnen wonen. 30% vindt dit een gedeelde verantwoordelijkheid. Van hen noemt 55% de overheid als medeverantwoordelijk, 21% geeft aan dat dit een huisarts of zorgverlener is en 23% heeft de optie ‘andere’ aangevinkt.
Woningbezitters vinden vaker dat ze zelf verantwoordelijk zijn om stappen te ondernemen, het gaat immers om hun eigen woning.
‘Heeft u voldoende kennis van woningaanpassingen?’
Gevraagd naar mogelijke woningaanpassingen voor ouderen, geeft 60% aan niet over voldoende kennis te beschikken. De overige 40% geeft aan wel over voldoende kennis te beschikken.
Als mogelijke woningaanpassingen passeren de volgende mogelijkheden de revue:
- Brede deurkozijnen voor rolstoelgebruik
- Douchezitjes
- Drempelloos
- Geëtste douchevloer
- Gelijkvloerse woning
- Kleiner gaan wonen
- Kunststof kozijnen
- Oplopende stoep bij de voordeur
- Personenalarmering
- Sleutelkluisjes
- Trapliften
- Verhoogd toilet
- Wandbeugels en handgrepen
Volgens de experts zijn vooral simpele en goedkope oplossingen en domotica nog weinig bekend onder ouderen. De enquête bevestigt het beeld: technologische aanpassingen worden niet overwogen. Daarnaast worden grote aanpassingen (51%) en het aanpassen van de indeling van de woning (31%) meer overwogen dan kleine aanpassingen (18%).
78% van de ouderen in het onderzoek geeft aan behoefte te hebben aan informatie en advies. Mensen die al eerder advies inwonnen, deden dit bij:
| Kopers | Huurders | ||
| WMO / zorgloket | 39% | 51% | |
| Seniorenmakelaar | 11% | 9% | |
| Ouderenbond | 7% | 8% | |
| Bouwkundig adviseur | 15% | 7% | |
| Financieel adviseur | 2% | ||
| Woonbeurs | - | ||
| Verhuurder(s) | 9% | ||
| Anders | 17% |
Aanbevelingen van de onderzoekers
Op basis van het onderzoek doen de onderzoekers de volgende aanbevelingen om het gat te verkleinen tussen bewustwording en besluitvorming bij woningaanpassingen voor ouderen:
1. Ontwikkel een positieve sociale norm
Een overheidscampagne maar ook ouderenomroepen kunnen een rol spelen in het normaliseren van woningaanpassingen onder ouderen.
2. Betrek ouderen bij de besluitvorming
Ouderen worden onvoldoende betrokken in aanpassingen van hun woonsituatie. Dit is geen wenselijke situatie, ouderen dienen als ervaringsdeskundigen erkend te worden.
3. Gebruik een ‘gewone’ verbouwing of onderhoud als aanleiding voor woningaanpassingen
Voor ouderen woningbezitters is een verbouwing of groot onderhoud een belangrijk moment waarop bewustwording en besluitvorming kan samenvallen.
Onder bouwbedrijven en installateurs kan het bewustzijn gestimuleerd worden dat een verbouwing of groot onderhoud een goed moment is om de levensloopbestendigheid van de woonsituatie ter sprake te brengen.
4. Tijdige bewustwording stimuleren
In de bewustwording van specifiek jongere ouderen van de wenselijkheid om een tijdig aangepaste woonsituatie, kan de Rijksoverheid een belangrijke rol spelen. Via bijvoorbeeld werknemersverenigingen en pensioen-in-zicht cursussen is zij in staat dit onderwerp aan te kaarten.
5. Persoonlijke benadering
Het vertrouwen in deskundig advies is een belangrijke voorwaarde om tot aanpassingen te komen. Hierin is een rol weggelegd voor gemeenten, maar bijvoorbeeld ook seniorenmakelaars.
Bron: Op tijd de drempel wegnemen?, Rijksuniversiteit Groningen, juli 2016
Over het onderzoek:
De enquête is online uitgezet bij het MAX opiniepanel van Omroep MAX en bij een panel van marktonderzoeksbureau Gfk. Tevens is er een papieren onderzoek uitgevoerd in Hoogeveen, zijn er diepte-interviews gehouden bij negen oudere woningbezitters uit Hoogeveen en zijn er diverse experts ondervraagd.
